महाराष्ट्रातील स्थानिक स्वराज्य संस्थांच्या निवडणुका गेल्या तीन वर्षांपासून विविध कारणांमुळे रखडल्या आहेत. यामध्ये मुंबई महानगरपालिका (BMC) आणि राज्यातील इतर महापालिकांच्या निवडणुकांचा समावेश आहे.
या निवडणुकांचा मुहूर्त ६ मे २०२५ रोजी निघण्याची शक्यता आहे, कारण सर्वोच्च न्यायालयात या निवडणुकांशी संबंधित याचिकांवर त्या दिवशी सुनावणी होणार आहे. या पार्श्वभूमीवर प्रशासकीय पातळीवर निवडणूक तयारीला वेग आला आहे, तर राजकीय पक्षांमध्येही उत्सुकता आणि हालचाली वाढल्या आहेत.
निवडणूक तयारीला सुरुवात
लोकसभा आणि विधानसभा निवडणुका पार पडल्यानंतर स्थानिक स्वराज्य संस्थांच्या निवडणुकांकडे सर्व राजकीय पक्षांचे लक्ष लागले आहे. मुंबई महापालिकेच्या निवडणुकीसाठी प्रशासनाने तयारी सुरू केली असून, मतदार याद्या अद्ययावत करण्याचे काम हाती घेण्यात आले आहे. शुक्रवारी, २ मे २०२५ रोजी काही सरकारी कार्यालयांतील कर्मचाऱ्यांना बूथ लेव्हल ऑफिसर (BLO) म्हणून कामावर रुजू होण्याचे आदेश देण्यात आले.
प्रत्येक BLO कडे दोन मतदान केंद्रांची जबाबदारी असते, आणि त्यांचे मुख्य काम मतदार याद्या अद्ययावत करणे, नावे समाविष्ट करणे किंवा वगळणे हे आहे. BLO च्या नियुक्तीला निवडणूक तयारीची पहिली पायरी मानली जाते, ज्यामुळे निवडणुकीचे बिगुल लवकरच वाजेल अशी शक्यता व्यक्त केली जात आहे.
मुंबई महापालिकेच्या निवडणुका कोरोना काळापासून, म्हणजेच २०२२ पासून रखडल्या आहेत. त्यानंतर प्रभाग रचना, ओबीसी आरक्षण, आणि इतर कायदेशीर अडचणींमुळे निवडणुका पुढे ढकलल्या गेल्या. सध्या सर्व महापालिकांमध्ये प्रशासकांद्वारे कारभार चालवला जात आहे, ज्यामुळे स्थानिक पातळीवरील विकासकामे ठप्प झाली आहेत.
सर्वोच्च न्यायालयातील सुनावणी
स्थानिक स्वराज्य संस्थांच्या निवडणुकांशी संबंधित अनेक याचिका सर्वोच्च न्यायालयात प्रलंबित आहेत. युती सरकारच्या २०२२ मधील अध्यादेशामुळे प्रभाग रचना आणि सदस्य संख्येशी संबंधित बदल झाले, ज्याला आव्हान देणाऱ्या याचिका दाखल झाल्या. या याचिकांवर २२ जानेवारी २०२५ रोजी सुनावणी झाली होती, आणि आता पुढील सुनावणी ६ मे २०२५ रोजी होणार आहे. या सुनावणी दरम्यान निवडणुकीच्या तारखांबाबत स्पष्टता येण्याची शक्यता आहे.
यापूर्वी, १ ऑगस्ट २०२३ रोजी झालेल्या सुनावणीनंतर याचिकांवर चार वेळा तारखा पुढे ढकलल्या गेल्या, ज्यामुळे निवडणुका लांबणीवर पडल्या. सर्वोच्च न्यायालयाच्या निर्णयानंतर प्रभाग रचना आणि ओबीसी आरक्षणासारख्या मुद्द्यांवर अंतिम मार्ग निघण्याची अपेक्षा आहे, ज्यामुळे निवडणुकीचा मार्ग मोकळा होईल.
राजकीय पक्षांची तयारी
मुंबई महापालिकेची निवडणूक ही राज्यातील सर्वात प्रतिष्ठेची स्थानिक निवडणूक मानली जाते, आणि त्याकडे सर्व राजकीय पक्षांचे विशेष लक्ष आहे. शिवसेना (उद्धव बाळासाहेब ठाकरे), शिवसेना (शिंदे गट), भारतीय जनता पक्ष (BJP), राष्ट्रवादी काँग्रेस (शरद पवार गट), राष्ट्रवादी काँग्रेस (अजित पवार गट), आणि काँग्रेस यासारखे प्रमुख पक्ष निवडणुकीसाठी तयारी करत आहेत. गेल्या काही दिवसांत पक्षांतर आणि नवीन युतींच्या चर्चांनी राजकीय वातावरण तापले आहे.
एकनाथ शिंदे यांच्या नेतृत्वाखालील शिवसेनेने मुंबई, ठाणे, आणि नवी मुंबई महापालिकांमध्ये आपली ताकद वाढवण्यासाठी “मिशन महापालिका” सुरू केले आहे, ज्यामुळे उद्धव ठाकरे गटाला आव्हान निर्माण झाले आहे. तसेच, सर्व पक्षांनी प्रभागनिहाय कार्यकर्त्यांचे जाळे तयार करण्यास सुरुवात केली आहे.
मतदार यादी अद्ययावत
मतदार याद्या अद्ययावत करणे ही निवडणूक प्रक्रियेची सर्वात महत्त्वाची पायरी आहे. यामध्ये नवीन मतदारांची नोंदणी, मृत किंवा स्थलांतरित मतदारांची नावे वगळणे, आणि चुकीच्या नोंदी दुरुस्त करणे यांचा समावेश आहे. मुंबईसारख्या महानगरात मतदार यादी मोठी आणि जटिल आहे, त्यामुळे BLO ची भूमिका महत्त्वाची आहे. सध्या मुंबईत ७५ लाखांहून अधिक मतदार असल्याचा अंदाज आहे, आणि यादी अद्ययावत करण्यासाठी मोठ्या प्रमाणावर मनुष्यबळाची आवश्यकता आहे. प्रशासनाने यासाठी कर्मचाऱ्यांना प्रशिक्षण आणि संसाधने उपलब्ध करून देण्यास सुरुवात केली आहे.
निवडणुकीच्या संभाव्य तारखा
सर्वोच्च न्यायालयाच्या ६ मे २०२५ च्या सुनावणीचा निकाल निवडणुकीच्या तारखांवर अवलंबून आहे. जर न्यायालयाने प्रभाग रचना आणि आरक्षणासंदर्भातील मुद्दे निकाली काढले, तर जून किंवा जुलै २०२५ मध्ये निवडणुका होण्याची शक्यता आहे. मुंबई महापालिकेच्या निवडणुकीसाठी २२७ प्रभाग असून, यंदा प्रभाग रचनेत बदल होण्याची शक्यता आहे. तसेच, ओबीसी आरक्षणाचा मुद्दा निकालात निघाल्यास निवडणुकीचा मार्ग सुकर होईल.
